۲۳. سوگیری شناختی در معامله: سوگیری تأیید

سوگیری تأیید (Confirmation Bias) اصطلاحی از حوزه روانشناسی شناختی است که توضیح می‌دهد چگونه افراد به طور طبیعی اطلاعاتی را ترجیح می‌دهند که باورهای قبلی آنها را تأیید می‌کند.

کارشناسان در زمینه امور اقتصاد رفتاری (Behavioral Finance) دریافتند که این اصل اساسی به روش‌های قابل توجهی در مورد سرمایه‌گذاران اعمال می‌شود. از آنجایی که سرمایه‌گذاران به دنبال اطلاعاتی هستند که نظرات موجود آنها را تأیید می‌کند و حقایق یا داده‌هایی را که آنها را رد می‌کند نادیده می‌گیرند، ممکن است ارزش تصمیمات خود را بر اساس سوگیری‌های شناختی خود منحرف کنند. این پدیده روانشناختی زمانی رخ می‌دهد که سرمایه‌گذاران حقایق و نظرات بالقوه مفیدی را که با تصورات از پیش تعیین شده آنها منطبق نیست، فیلتر می‌کنند.

بدین‌ترتیب، سوگیری تأیید تمایل انسان به جستجو، تفسیر و حفظ فعالانه اطلاعاتی است که با تصورات و باورهای از پیش تعیین شده آنها مطابقت دارد. مفهوم سوگیری تأیید از حوزه روانشناسی شناختی ناشی می‌شود و با امور اقتصاد رفتاری سازگار شده است. سوگیری تأیید شکوفا می‌شود، زیرا راهی کارآمد برای پردازش اطلاعات است، عزت نفس را ارتقا می‌دهد و با از بین بردن تعارض و تضادها، استرس را کاهش می‌دهد.

سرمایه‌گذاران باید از گرایش خود به سوگیری تأیید آگاه باشند تا بتوانند بر تصمیم‌گیری ضعیف، از دست دادن فرصت‌ها غلبه کنند و از افتادن در حباب‌ها جلوگیری کنند. جستجوی دیدگاه‌های مخالف و اجتناب از سؤالات مثبت دو راه برای مقابله با سوگیری تأیید است.

درک سوگیری تایید

سوگیری تأیید بر ادراکات و تصمیم‌گیری در تمام جنبه‌های زندگی تأثیر می‌گذارد، اما می‌تواند مشکلات خاصی را برای سرمایه‌گذاران ایجاد کند. هنگام تحقیق در مورد یک سرمایه‌گذاری، آنها ممکن است به طور ناخواسته به دنبال اطلاعاتی باشند که از تصورات از پیش تعیین شده آنها در مورد دارایی یا استراتژی پشتیبانی می‌کند و نتوانند داده‌هایی را در نظر بگیرند که ایده‌های متفاوت یا متناقض ارائه می‌دهند. نتیجه یک نمای یک‌طرفه و یک حلقه خودتقویت‌کننده است. بنابراین سوگیری تأیید می‌تواند باعث شود سرمایه‌گذاران تصمیمات ضعیفی بگیرند، چه در انتخاب سرمایه‌گذاری و چه در زمان‌بندی معاملات. سوگیری تأیید زمانی می‌تواند دوچندان مشکل‌ساز باشد که با سوگیری ضمنی (Implicit Bias) همراه شود، که افراد و گروه‌ها را کلیشه می‌کند.

سوگیری تأیید به توضیح این کمک می‌کند که چرا سرمایه‌گذاران همیشه منطقی رفتار نمی‌کنند، و شاید از استدلال‌هایی مبنی بر اینکه بازار ناکارآمد رفتار می‌کند پشتیبانی می‌کند. این سندرم منبع اعتماد به نفس بیش از حد (Overconfidence Bias) سرمایه‌گذاران است.

انواع سوگیری تأیید

سوگیری تأیید را می‌توان به چندین زیر مجموعه تقسیم کرد. در اینجا برخی از رایج‌ترین آنها آورده شده است.

۱. تحقیقات مغرضانه (Biased Research)

این نوع سوگیری تأیید مربوط به تصمیم‌گیری یا اتخاذ دیدگاه و سپس جستجوی اطلاعاتی است که از آن پشتیبانی می‌کند. این امر می‌تواند ناخودآگاه اتفاق بیفتد: حتی در روشی که فرد به دنبال شواهد می‌گردد، یک سوال می‌تواند اولویت را منعکس کند و بنابراین مدرکی را که می‌خواهد ارائه دهد و شخص را گمراه کند.

۲. تفسیر مغرضانه (Biased Interpretation)

این نوع سوگیری تأیید به نحوه پردازش و ارزیابی داده‌ها مربوط می‌شود. به طور معمول، شواهدی که با پیش‌فرض‌ها در تضاد است باعث ناراحتی ما می‌شود و بنابراین نادیده گرفته می‌شود یا مورد توجه قرار نمی‌گیرد، در حالی که شواهد تأییدکننده بدون انتقاد یا حداقل راحت‌تر پذیرفته می‌شود. این تفاوت در تفسیر اطلاعات توضیح می‌دهد که چرا تحقیقات اغلب نمی‌تواند نظرات مردم را در مورد مسائل تغییر دهد.

۳. یادآوری مغرضانه (Biased Recall)

این نوع سوگیری تأیید مربوط به حافظه است. البته تجربیات و رویدادهای گذشته بر تفکر و رفتار فعلی تأثیر می‌گذارند. اما مردم چیزها را به روش‌های انتخابی به خاطر می‌آورند و اغلب این گزینش‌‌گری در خدمت پشتیبانی از باورهای فعلی است؛ برخلاف باورهای فعلی که توسط خاطرات شکل می‌گیرند. به عبارت دیگر، ما گذشته را به گونه‌ای به یاد می‌آوریم که زمان حال را تقویت می‌کند. برخی از نظریه‌ها همچنین نشان می‌دهند که اطلاعاتی که سوگیری‌های ما را تأیید می‌کنند به احتمال زیاد در حافظه ما باقی می‌مانند و اطلاعات مغایر با آنها به احتمال زیاد فراموش یا سرکوب می‌شوند.

یک سندرم مرتبط با سوگیری تأیید، پشتکار یا پایداری اعتقادی است: ناتوانی افراد در تغییر باور خود حتی با دریافت اطلاعات یا حقایق جدید که با آن باور در تضاد یا رد آن باور است. در واقع در برابر اخباری که برخلاف آنچه قبلاً فکر می‌کنیم یا باور داریم، مقاومت می‌کند.

چرا سوگیری تأیید وجود دارد؟

چه چیزی باعث سوگیری تأیید می‌شود و چرا انسان‌ها آن را دارند؟ اگرچه می‌تواند مشکلاتی ایجاد کند، اما به نظر می‌رسد زندگی را نیز آسان‌تر می‌کند. در زیر چند دلیل بیان می‌شود:

۱. کارآمد است

ما با یک جنگل اطلاعاتی مواجهیم و این فضا در عصر رسانه‌های دیجیتال شدیدتر می‌شود. ما زمان یا انرژی لازم برای ارزیابی همه چیز را به طور مساوی نداریم تا تصمیمات بی‌طرفانه بگیریم. با تشویق ما به جستجو یا پذیرش انواع خاصی از اطلاعات، سوگیری تأیید صادقانه به کاهش درهم‌ریختگی کمک می‌کند. این یک روش کارآمد، اگر محدود باشد، برای ویرایش شواهد و پردازش داده‌ها است.

۲. به عزت نفس کمک می‌کند

مردم دوست دارند احساس خوبی نسبت به خود داشته باشند که باهوش، شایسته و درست هستند. کشف نادرست بودن آنها باعث می‌شود افراد نسبت به خودشان احساس بدی داشته باشند. بنابراین، مردم به دنبال اطلاعاتی هستند که از نظرات، تصمیمات و خواسته‌های موجود آنها پشتیبانی کند. به عبارت دیگر، سوگیری تأیید یک تقویت‌کننده اعتماد به نفس است. جای تعجب نیست که در حالی که هر کسی می‌تواند مستعد ابتلا به آن باشد، سوگیری تأیید اغلب در افراد مضطرب با عزت نفس پایین یافت می‌شود.

۳. استرس را کاهش می‌دهد

اسکات فیتزجرالد در مقاله‌ای در سال ۱۹۳۶ نوشت: «یک هوش درجه یک توانایی نگه داشتن دو ایده متضاد در ذهن به طور همزمان و همچنان حفظ توانایی عملکرد خود را دارد.» اما برای اکثر مردم، حفظ دو باور متناقض باعث ناهماهنگی شناختی (Cognitive Dissonance) می‌شود؛ حالتی از پریشانی ذهنی و ناراحتی که اغلب مانع عملکرد می‌شود. برای به حداقل رساندن این ناهماهنگی، سوگیری تأیید شروع می‌شود و با تقویت یک مجموعه از حقایق، آنچه می‌خواهیم ببینیم، بشنویم یا باور کنیم، درگیری فلج‌کننده را کاهش می‌دهد.

تأثیر سوگیری تأیید بر سرمایه‌گذاری

سوگیری تأیید می‌تواند به ویژه برای سرمایه‌گذاران خطرناک باشد. با انعکاس تأثیر مستقیم میل بر باورها، باعث رفتار غیرمنطقی می‌شود، و سرمایه‌گذاری یکی از حوزه‌هایی است که در آن احساسات به طور قاطع جایی ندارد. راه‌های بی‌شماری برای سوگیری تأیید وجود دارد تا تأثیر نامطلوب بر تصمیمات سرمایه‌گذاری ما ایجاد کند. در اینجا سه اثر رایج بیان می‌شود:

۱. فرصت‌های از دست رفته

سوگیری تأیید سرمایه‌گذاران را تشویق می‌کند تا درگیر تعصبات خود باشند و در دایره امن خود بمانند. در نتیجه، آنها ممکن است به راحتی استراتژی‌ها، محصولات و فرصت‌های سرمایه‌گذاری جدید را از دست بدهند. آنها ممکن است به مفاهیمی مانند «هرگز بدهکار نشوید» بچسبند، حتی زمانی که شرایط فردی آنها حکم می‌کند که انجام برعکس از نظر مالی منطقی‌تر است.

۲. نادیده گرفتن تنوع

تنوع تکنیکی است که سرمایه‌گذاری‌ها را در ابزارهای مالی، صنایع و کلاس‌های دارایی مختلف اختصاص می‌دهد که هر کدام به یک رویداد واکنش متفاوتی نشان می‌دهند. اگرچه هدف اصلی آن کاهش ریسک است، اما می‌تواند بازده را نیز به حداکثر برساند. سوگیری تأیید می‌تواند سرمایه‌گذاران را تشویق کند تا به چند شرکت یا چند نوع سرمایه‌گذاری وسواس پیدا کنند. این باعث می‌شود که آنها تنوع را نادیده بگیرند و دارایی‌های خود را در یک سهام یا کلاس دارایی متمرکز کنند و در نتیجه خود را در معرض ریسک بیشتری قرار دهند.

۳. قربانی شدن توسط حباب‌ها

حباب‌ها زمانی رخ می‌دهند که قیمت یک دارایی یا سرمایه‌گذاری خاص در معاملات سوداگرانه (Speculative Trading) به طور فزاینده‌ای بسیار بالاتر از ارزش واقعی آن افزایش می‌یابد. از آنجا که همه چیز در حباب‌ها در مورد خریدهای سرمایه‌گذاران است، «زیرا همه این کار را انجام می‌دهند»، افرادی که تعصب تأیید دارند مستعد سرمایه‌گذاری بیشتر در حباب‌های دارایی هستند و تحت‌تأثیر دیدگاه همگانی قرار می‌گیرند - و هر گونه صدای متضادی را نادیده می‌گیرند که هشدار می‌دهد که این همه افزایش از کنترل خارج می‌شود، و قیمت‌های بالا قابل توجیه یا پایدار نیستند. بنابراین آنها احتمالاً هنگام ترکیدن حباب متحمل خسارات مالی زیادی می‌شوند.

فعالیت سوداگرانه که حباب‌های سرمایه‌گذاری را باد می‌کند، بخشی از مفهوم مهم دیگری در اقتصاد رفتاری است که رفتار یا ذهنیت گله‌ای (Herd Behavior) نامیده می‌شود، و بر اساس آن، مردم تمایل دارند اقدامات مالی اکثریت را تقلید کنند، و به اصطلاح از جمعیت پیروی می‌کنند. رفتار گله‌ای در بازار سهام به عنوان علت افزایش‌ها و فروش‌های چشمگیر بدنام است.

نمونه‌ای از سوگیری تأیید

فرض کنید یک سرمایه‌گذار شایعه‌ای را می‌شنود که یک شرکت در آستانه اعلام ورشکستگی است. بر اساس این اطلاعات، سرمایه‌گذار فروش سهام (Stock Sale) را در نظر می‌گیرد. هنگامی که آنها برای خواندن آخرین اخبار شرکت آنلاین می‌شوند، فقط مقالاتی را می‌خوانند که سناریوی احتمالی ورشکستگی را تکرار می‌کنند و داستانی در مورد محصول جدید امیدوارکننده‌ای را که این شرکت به تازگی راه‌اندازی کرده است و انتظار می‌رود فروش را افزایش دهد، از دست می‌دهند. به جای نگه‌داشتن سهام، سرمایه‌گذار آن را با ضرر قابل توجهی می‌فروشد، درست قبل از اینکه بچرخد و به بالاترین حد خود برسد.

غلبه بر سوگیری تأیید

۱. به دنبال توصیه‌های مخالف باشید

اولین قدم برای غلبه بر سوگیری تأیید، آگاهی از وجود آن است. هنگامی که یک سرمایه‌گذار اطلاعاتی را جمع‌آوری کرد که از نظرات و باورهای او در مورد یک سرمایه‌گذاری خاص پشتیبانی می‌کند، باید به دنبال ایده‌های جایگزینی باشد که دیدگاهش را به چالش بکشد. تمرین خوبی است که فهرستی از مزایا و معایب سرمایه‌گذاری تهیه کنید و با ذهنی باز آن را دوباره ارزیابی کنید.

۲. از سوالات مثبت خودداری کنید

سرمایه‌گذاران نباید سوالاتی بپرسند که نتیجه‌گیری آنها را در مورد سرمایه‌گذاری تأیید کند. به عنوان مثال، سرمایه‌گذاری که می‌خواهد سهامی را بخرد زیرا نسبت قیمت به درآمد (P/E Ratio) پایینی دارد، اگر فقط از مشاور مالی خود در مورد ارزش‌گذاری (Valuation) شرکت بپرسد، یافته‌های خود را تأیید می‌کند. یک رویکرد بهتر این است که از کارگزار (Broker) اطلاعات بیشتری در مورد سهام بخواهد، که می‌تواند برای ارزیابی دقیق‌تر وضعیت بازار و تصمیم‌گیری صحیح‌تر کمک کند.